Makatka zwyczajna (Anthidium manicatum)
Ciężko pracują samce makatki,
Dla swych wybranek pilnują kwiatki.
Ogólna charakterystyka: Makatka zwyczajna należy do rodziny miesiarkowatych (Megachilidae). Samiec jest większy od samicy i bardziej od niej owłosiony. Szósty tergit odwłoka po obu stronach posiada duże zęby, a ostatni jego segment – trzy zęby. Segmenty odwłoka od 1 do 4 posiadają gęste pomarańczowe włosy. Odwłok samicy jest natomiast czarny z żółtymi przepaskami.
Długość języczka: Pszczoła długojęzyczkowa.
Pojaw: Aktywna od czerwca do września, samce pojawiają się nieco później lub w tym samym czasie, co samice. Taka sytuacja uznawana jest za rzadką w przypadku pszczół samotnych. Ma to związek z terytorialnym zachowaniem samców, które patrolują obszary bogate w pożywienie i atakują potencjalną konkurencję dla samic swojego gatunku (oraz innych samców swojego gatunku).
Po zakończonej budowie gniazda i złożeniu jaj dorosłe osobniki wkrótce giną, a w gniazdach wylęgają się larwy, które następnie przez kilka lub kilkanaście dni żerują na zgromadzonym pyłku. Po tym okresie dojrzałe larwy budują sobie kokon, w którym przezimują.
Uspołecznienie: Gatunek samotny.
Zachowania terytorialne: Samce makatki zwyczajnej (nazywanej też makatką zbójnicą) wykazują zachowania terytorialne. Są agresywne nie tylko w stosunku do samców tego samego gatunku, ale również do przedstawicieli innych gatunków zapylaczy (np. pszczoły miodnej czy trzmieli). Do ataku wykorzystują wspomniane w pierwszym akapicie zęby na tergitach odwłoka.
Celem ataku jest przepędzenie intruza ze swojego terytorium, jednak zdarzają się również ataki ze skutkiem śmiertelnym. Zęby na płytkach pancerza odwłoka są dobrym narzędziem do rozrywania skrzydeł, w które zwykle wymierzona jest agresja samców makatki.
Siedlisko: Żyje w ogrodach, na łąkach i skrajach lasów całej Polski.
Rośliny pokarmowe: Rośliny z rodziny jasnowatych (Lamiaceae) i bobowatych (Fabaceae) są chętnie odwiedzane przez makatki w celu pobrania pyłku kwiatowego. Jednak nie można powiedzieć, aby makatki należały do pszczół wybrednych – można je zobaczyć między innymi na kwiatach komonicy zwyczajnej (Lotus corniculatus), cieciorki pstrej (Securicera varia), lucerny (Medicago sp.), szałwii muszkatołowej (Salvia sclarea) oraz różnych gatunków naparstnic (Digitalis sp.) i czyśćców (Stachys sp.).
Pokarm na potomstwa przenosi na szczoteczce umiejscowionej na spodzie odwłoka, co odróżnia ją od między innymi pszczoły miodnej (Apis melifera), która w tym celu korzysta ze specyficznie przekształconej goleni.
Rośliny (nie pokarmowe) istotne dla makatki: Warto zwrócić uwagę na rośliny, z których makatki zwyczajne pozyskują materiał do budowy swoich gniazd. Choć gniazdują w już istniejących otworach to pod kątem budowy schronienia dla potomstwa nie można określić ich jako pszczoły leniwe.
Pracowicie pozyskują one włókna z takich roślin, jak czyściec wełniasty (Stachys byzantina), kocanki (Helichrysum sp.) czy nawet z latających nasion topoli. Ponadto makatki używają również wydzielin np. pelargonii (Pelargonium sp.) czy lwiej paszczy (Antirrhinum majus) do zaimpregnowania swoich gniazd, co dodatkowo chroni potomstwo przed pasożytami.
Samice Anthidium manicatum wykorzystują swoje żuwaczki do pozyskania włókien, a następnie zwijają je w kulkę i transportują do gniazda, gdzie wykorzystują zgromadzony materiał do wyściełania ścianek komórek na larwy.
Miejsce gniazdowania: Gniazduje w szczelinach w ziemi, w ścianach oraz w opuszczonych gniazdach innych żądłówek. Gatunek jest bardzo plastyczny pod względem wyboru otworów na gniazda, jednak ma zauważalną tendencję do wybierania tych wyżej położonych.
Pasożyt gniazdowy: Szmeronia punctulatissima (Stelis punctulatissima) – podrzuca do gniazd przygotowanych przez makatki swoje jaja, z których wylęgają się larwy pasożytujące na zgromadzonym materiale zapasowym.
Występowanie w Polsce: Licznie występuje w województwach łódzkim, lubuskim, lubelskim i mazowieckim. Ogólnie gatunek pospolity w naszym kraju, ze względu na terytorialne zachowania samców uważany za inwazyjny w miejscach, do których został zawleczony (np. w Ameryce Północnej).
Ochrona gatunkowa:
Europejska Czerwona Księga – LC – najmniejszej troski
Polska Czerwona Księga – nie figuruje
NASZE OBSERWACJE 😉
Makatki zwyczajne spotkaliśmy na łąkach kwietnych w Białymstoku, Bydgoszczy oraz Łodzi
Źródła:
1. Anthidium manicatum, an invasive bee, excludes a native bumble bee, Bombus impatiens, from floral resources – Kelsey K. Graham, Katherine Eaton, Isabel Obrien & Philip T. Starks, Biological Invasions
3. https://dzicyzapylacze.pl/anthidium-manicatum-makatka-zbojnica/
Autorzy: Katarzyna Uściłko, Mariusz Wojtalewski
